भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात ‘सायमन गो बॅक’ हा नारा देणारे एक द्रष्टे विचारवंत आणि त्यागमूर्ती स्वातंत्र्यसैनिक म्हणून युसुफ मेहेरअली यांची इतिहासात नोंद आहे. सन १९४२ मध्ये ते मुंबईचे महापौर म्हणून निवडून आले, आणि 'चले जाव' आंदोलनाद्वारे त्यांनी ब्रिटिशांना तगडे आव्हान दिले. त्यांच्या समाजवादी विचारांची ज्योत विझू नये म्हणून, १९६२ साली “युसुफ मेहेरअली सेंटर” सुरू झाले. वैद्यकीय कामासाठी मेहेरअली यांच्या नैतिक मूल्यांनी प्रेरित होऊन डॉ.जी.जी.पारीख, बी.सी.दत्त आणि मंगला पारीख यांनी या संस्थेची स्थापना केली. आणि आरोग्य, शिक्षण, ग्रामोद्द्योग, पर्यावरण, महिला सक्षमीकरण, स्वयंरोजगार अशा सर्व क्षेत्रांत सेंटरने दमदार पाऊल टाकले.

मुंबईपासून केवळ ६५ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या तारा गावात, आरोग्य सेवा नव्हती. सेंटरने गवताचा मांडव टाकून, ग्रामस्थांना आधार दिला. आजच्या घडीला, रायगड जिल्ह्यात सेंटरची ओळख इतकी मोठी आहे की, मुंबई-गोवा रोडवरील हे ठिकाण आता पर्यटन केंद्र झाले आहे. या सेंटरला वार्षिक ५०-६० हजार नागरिक भेट देतात. विशेष म्हणजे एकदा भेट दिली की, नेहमी नेहमी यावेसे वाटते. इथे हातांनी बनवलेली मातीची भांडी-खेळणी, गांडुळ खत, हर्बल तेल, सेंद्रिय साबण, जुन्या लाकडापासून नवे फर्निचर यांची खरेदी करण्यासाठी गर्दी होते. तसेच सेवाग्रामच्या बापूकुटीची प्रतिकृती, हर्बल वनस्पती नर्सरी, फुलपाखरांचे गार्डन हे पाहण्यासाठी लोक आवर्जून येतात. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे आदिवासी महिलांच्या हातचे अस्सल, घरगुती जेवण! मनात घर करून जिभेवर रेंगाळणारी चव चाखायला पुन्हा पुन्हा गर्दी होते. त्यामुळे सेंटरच्या पुढाकारातून विविध क्षेत्रांत रोजगार जन्माला आले आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्था मजबूत व्हायला मदत झाली. पण, हे सेंटर केवळ उत्पादनांपुरतेच मर्यादित नाही, तर राष्ट्रीय संकटांत देशाचे आधारस्तंभ सुध्दा ठरले आहे. २००० सालचा गुजरात भूकंप, २००५ ची तमिळनाडू सुनामी, २०१३ ची उत्तराखंड ढगफुटी, जम्मू-काश्मीर भूकंप, बिहार मधील कोसी महापूर, ओरिसा चक्रीवादळ, केरळ-महाराष्ट्रातील वादळे, या सर्व संकटांमध्ये सेंटरने लाखो रुपयांचे साहित्य तसेच जीवनाश्यक अन्नधान्य व कपड्याचे वाटप करून नेहमी सामाजिक बांधिलकी जोपासली आहे. कौतुकाची गोष्ट म्हणजे या सेंटरच्या कार्यकर्त्यांनी मृतदेह काढण्यापासून ते घर बांधण्यापर्यंत श्रमदान करून माणुसकी जपली आहे. तसेच सेंटरच्या संवेदनशील हातांनी अनाथांना आधार दिला. हजारो मुलांना शिक्षण दिले. गुजरातमध्ये ३-४ हजार मुलांना स्वावलंबी बनवले. या संकटांतून सेंटरने महाराष्ट्राबाहेर सुध्दा शाखा उघडल्या, तळागाळातील माणसाला न्याय दिला. कोरोना काळात जग हादरले, कुटुंबे उध्वस्त झाली. या काळात सेंटरच्या शंभर कर्मचाऱ्यांचे संसार सुरू ठेवणे हेच मोठे आव्हान होते, जिद्दीने ते आव्हान त्यांनी पेलले. देशात सामाजिक सलोख्यासाठी तीन वेळा राष्ट्रीय यात्रा आयोजित केल्या, ज्यात हजारो लोक एकत्र आले, हातात हात घालून त्यांनी शांततेचा संदेश देशभर पसरवला.

सामाजिकसह आरोग्य क्षेत्रातही सेंटरचे कार्य महत्वपूर्ण आहे. सेंटर मध्ये दररोज रूग्ण सेवा घेतात त्याचबरोबर दर रविवारी दहा बारा मोतीबिंदू शस्त्रक्रिया करण्यात येतात, मायनर ऑपरेशन साठी मुंबईचे तज्ञ डॉक्टर विना शुल्क येतात त्यामुळे अत्यंत माफक दरात सेवेचा लाभ कर्नाळा पंचक्रोशीत होत आहे. रायगडला लागून असलेल्या रत्नागिरी जिल्ह्यातील गुहागर तालुक्यातील अंजनवेलचे दिवंगत उद्योजक श्री.प्रिन्स चित्रेश व नेनेस्का खेडकर यांनी उपलब्ध करून दिलेल्या निधी मधून एका दवाखान्याची निर्मिती २०१५ रोजी करण्यात आली. तसेच सेंटरची शैक्षणिक सेवा तीन शाळांमध्ये घडत आहे. १९९२ पासून सर्व समाजातील मुलांसाठी गावात शिक्षणाची सोय झाली आहे. गरीब कुटुंबातील पाचवी ते बारावी पर्यंतच्या मुलींसाठी एका "वसतीगृहा"ची सोय सुध्दा सेंटरने केली आहे. वसतीगृहाला अनुदान नसतानाही त्यांच्या राहण्याची, जेवणाची, आरोग्य, गणवेश व वह्या पुस्तकांची व्यवस्था सेंटर करीत आहे. सध्या १२० मुली या संधीचा लाभ घेत आहेत. या शाळेतून शिकून बाहेर पडलेले हजारो विद्यार्थी आज सामाजिक बांधिलकी जोपासून काम करत आहेत, ही सेंटरसाठी अतिशय अभिमानाची गोष्ट आहे.

सध्या देशात आणि राज्यात सामाजिक अशांतता, बेरोजगारी, महिला अत्याचार यांच्यात दिवसेंदिवस भर पडत असताना, त्या सर्वांवर मात करण्यासाठी सेंटर प्रामाणिक प्रयत्न करत आहे. त्यामुळे आजपर्यंतच्या यशस्वी वाटचालीतून सेंटरने वर्तमान काळातल्या भांडवली स्पर्धेत देखील ग्रामोद्द्योग टिकवून स्वत:चे मार्केट हब निर्माण केले आहे. स्वातंत्र्याच्या शोषण मुक्तीच्या प्रेरणेतून जन्मलेले हे सेंटर आजही मानवतेच्या सेवेत तेवत आहे. त्यामुळे युसुफ मेहेरअलींच्या विचारांचा वसा आणि वारसा जिवंत ठेवणारे हे एक कुटुंबच आहे. म्हणूनच हे सेंटर म्हणजे तुमचे, आमचे आणि आपल्या सर्वांचा एक परिवार आहे, असेही म्हणायला हरकत नाही.